Waarom empathie, veerkracht en vriendelijkheid de toekomst van leiderschap zijn

Door Jojanneke van den Bosch, met Dr Max Tookey, Lecturer in Management, Psychology and Research Methods at the London College of Fashion.

Het begon in de National Portrait Gallery. Ik had met Max Tookey afgesproken, en samen liepen we naar de Royal Society of Arts, naar een van onze favoriete plekken: de RSA-bibliotheek in de Long Gallery. Zoals altijd liep Max recht op zijn favoriete boekenkasten af, en ik kon mezelf ook nauwlijke bedwingen om met stapels boeken een comfortabele stoel in te duiken. 

Er is iets met die bibliotheek van de Royal Society of Arts. Het is er stil, inspirerend en veilig. "Als iemand me zou laten kiezen tussen een nachtclub en een bibliotheek," zei Max, "dan kies ik de bibliotheek. Ten out of ten. Misschien negen-en-een-half als de club taart heeft." De ruimte nodigt uit tot denken. We waren het erover eens: het is meer dan een studeerplek. 

Max: "Het is wat Foucault een 'heterotopische ruimte' zou noemen: een plek van potentieel, van zelfgestuurd leren en verwondering. Het is zoals de Manic Street Preachers zongen: "Libraries gave us power. And then work came and made us free."

"Libraries gave us power. And then work came and made us free."

Een plek voor Fellows, ideeën en onverwachte ontmoetingen

De RSA (Royal Society for Arts, Manufactures and Commerce) is meer dan een prachtig gebouw. Het is een wereldwijd netwerk van mensen die maatschappelijke verandering vormgeven en kritisch nadenken over de toekomst. Sinds 1754 speelt de RSA een voortrekkersrol in sociaal-maatschappelijke innovatie. Zowel Max als ik zijn RSA Fellows, en het was het Fellows Festival 2025 (twee dagen eerder) dat ons gesprek opnieuw aanwakkerde. We waren nog steeds onder de indruk van de toespraak van barones Hilary Armstrong (The Rt Hon. the Baroness Armstrong of Hill Top, huidig member of the House of Lords) over digitale uitsluiting op het platteland, en van de spontane ontmoetingen in de wandelgangen die alleen bij de RSA lijken te gebeuren.

Empathie: het wortelstelsel onder elke verandering

We spraken over verandering—niet in theorie, maar in praktijk. In geleefde ervaring. In menselijke maat. "Je kunt geen sociale verandering leiden als je niet structureel afgestemd bent op empathie," zei ik. "Het gaat niet om het eens zijn. Het gaat erom dat je werkelijk in de wereld van een ander stapt. Alleen dan kun je begrijpen wat er nodig is." Max vulde aan: "Verandering vraagt om eclectisch denken. Je hebt een multidisciplinaire aanpak nodig, maar ook een verschuiving van perspectief. Mensen zitten vaak vast in hun overtuigingen. En het is moeilijk om toe te geven dat je het misschien mis had."

We hadden het niet over abstracte ideeën. We spraken over echte systemen: huisvesting, zorg, onderwijs. Over hoe het is om die te moeten navigeren als mens. "Veerkracht," zei ik, "wordt vaak gebracht als 'je schouders eronder zetten'. Maar ik ben gaan inzien dat veerkracht en creativiteit eigenlijk dezelfde spier zijn. Het hangt er alleen vanaf of je aan het overleven bent of aan het uitvinden."

"Dat is waar," zei Max. "En als je iets wilt uitvinden dat er echt toe doet, moet je stress loslaten. Wrok achter je laten. Wrok veroudert je sneller dan tijd dat doet."

Wij geloven allebei: maatschappelijke verandering begint bij perspectief. En empathie is de ingang. Het gaat niet om campagnes, maar om contact. Om vertraging. Om ruimte maken voor wat niet wordt gezegd.

Vriendelijkheid is radicaal

Vriendelijkheid is niet soft. Het is scherp. Doelbewust. Max vertelde over zijn verjaardag, waar een onbekende in de metro hem vroeg wat het geheim is van jong blijven. "Geen stress. Laat het los," zei hij. "Draag geen woede mee. Laat vijandigheid geen wortel schieten. Dat houdt je jong." Ik knikte. "Dat is ook wat je laat groeien."

We spraken over ghosting, en de cultuur van directe onthechting online. "Ghosting is een giftig filter," zei Max, "Het laat zien wie de moeilijke gesprekken uit de weg gaat." "Ja", vulde ik aan, "het is alsof het afval zichzelf buitenzet." Max was het ermee eens, maar waarschuwde ook: "Het is ook passief-agressief. Echt leiderschap is zeggen: 'Ik vond dit niet oké, laten we praten.' Zelfs als dat moeilijk is." Grenzen stellen is soms het meest liefdevolle wat je kunt doen, voor jezelf en voor anderen. Dat is geen afstand nemen. Dat is helderheid. Zoals Max zei: "Soms is de deur niet open doen wijsheid."

De psychopaat in de bestuurskamer

Max doet academisch onderzoek naar psychopathie op de werkvloer. En hoewel het misschien zwaar klinkt, is het cruciaal om te begrijpen. Want er lopen er meer van rond dan je lief is. En een gewaarschuwd mens telt voor twee. "Psychopaten geven geen waarschuwing," zei hij. "Ze zijn charmant. Ze spiegelen je. Ze manipuleren." We spraken over het gevaar van cognitieve empathie, het soort empathie waarmee mensen zorg kunnen simuleren, zonder emotionele verbinding. Waarmee ze dus misbruik kunnen maken van je goede bedoelingen. "Empathie kan worden nagebootst," waarschuwde Max. "Dat is het gevaar. Emotionele intelligentie zonder ethiek is gewoon manipulatie."

In NGO's, onderwijs en publieke leiderschap gaan we er vaak van uit dat mensen het goed bedoelen. Maar wat als dat niet zo is? "Dan moet je weten wanneer je de deur dichtdoet," zei ik. "En dat dat oké is." Max heeft onlangs een hoofdstuk bijgedragen aan het aankomende Handbook of Psychopathic Behaviour in Organisations, onder redactie van Clive Boddy (pionier op het gebied van psychopathie in de corporate wereld en Associate Professor of Management aan Anglia Ruskin University). Zijn onderzoek gaat diep in op hoe psychopathie zich manifesteert in leiderschap, en hoe we gezonde werkculturen kunnen beschermen.

Mr. Rogers, de nervus vagus en het anatomie van vertrouwen

Op een gegeven moment spraken we over Fred Rogers. "Hij was een veilige persoon voor miljoenen," zei ik. "Voor mij ook. Ik groeide niet met hem op in Nederland, maar ontdekte zijn video's tijdens de pandemie, via het YouTube-kanaal 'The Crappy Childhood Fairy'. Fred Rogers belichaamde de radicale vriendelijkheid die we missen."

Fred Rogers was de bedenker en presentator van Mister Rogers' Neighborhood, een baanbrekend Amerikaans kinderprogramma dat liep van 1968 tot 2001. Met handpoppen, muziek en een kalme, directe stijl besprak hij thema's als angst, liefde, verdriet en verlies: altijd zacht, altijd menselijk. Ik maakte ooit, tijdens de pandemie, al een podcastaflevering over Mr. Rogers.

Die ongehaaste, onverdeelde aandacht voelt vandaag de dag revolutionair. We spraken zelfs over de nervus vagus, dat is de zenuw die via je lichaam laat weten dat er iets niet klopt, vaak vóór je hoofd het doorheeft. "Eigenlijk hebben we allemaal een interne navigatie nodig," lachte Max. "Die zegt: 'Sla linksaf. Vermijd die persoon.'" Ik vulde aan: "Je kunt niet altijd je hoofd gebruiken om gevaar te analyseren. Soms weet je zenuwstelsel het eerder." In leiderschap hebben we die intuïtie nodig. Juist nu.

De plot twist: geen vangnet, maar een trampoline

"In mijn TEDx Talk," herinnerde ik me, "vroeg ik of mensen bereid zijn om het vangnet voor anderen vast te houden. Maar weet je? Een net vangt alleen op. Een trampoline lanceert." Max vulde aan: "We hebben trampolines nodig. En parachutes." Ons gesprek zat vol van die plotwendingen. Momenten waarin ervaring theorie vormde, en omgekeerd.

Toen ik me inzette voor woonbescherming van wezen in Nederland, ging het niet om protest. Het ging om strategie. Om verhaal. En om het systeem zo goed te begrijpen dat je het kunt buigen richting rechtvaardigheid. "Je hebt geen duizend mensen op straat nodig," zei ik. "Je hebt het juiste verhaal nodig, in de juiste ruimte." Verandering is niet altijd lawaai. Soms is het nuance. Max voegde toe: "Je hebt netwerken nodig. Geen transactionele, maar echte. Met mensen die opkomen als het ertoe doet."

Loslaten als leiderschapskwaliteit

We spraken over begrafenissen. Over hoe we het leven vieren. En hoe we de essentie van mensen blijven dragen, zelfs als ze niet meer bij ons zijn. Ik vertelde over het overlijden van mijn halfzus. Net voor het afscheid klonk "Let It Be" van The Beatles, midden in het bos waar ze begraven werd. Er waren mensen die met haar gebotst waren. Maar ze kwamen allemaal afscheid nemen. We eerden haar essentie, niet haar perfectie. "Vergeving is geen spirituele bypass," zei ik. "Het is pijn verwerken, op een manier die je niet gevangen houdt." Max knikte. "Als je goed oud wil worden, als je goed wil leiden, moet je leren loslaten." Dat werd de stille rode draad in ons gesprek: loslaten. Van stress. Van wrok. Van maskers. Wat dan overblijft, is essentie.

Wat als...

• Wat als leiderschap niet ging over volume, maar over echtheid?
• Wat als systeemverandering niet ging over afbreken of alleen opvangen, maar over bouwen aan een trampoline die iemand vooruit helpt?
• Wat als vriendelijkheid en veerkracht onze meest radicale strategieën zijn?

Als dit je raakt, deel het dan. Misschien zoekt iemand precies nu naar een trampoline. 

De uitgebreidere versie van het gesprek met Dr Max Tookey wordt op zaterdag 7 juni als podcast gepubliceerd in De Plot Twist.